Het verleden lezen en verder vertellen

Written by Gaby Vanhommerig on .

Wat is er mooier dan een oud gebouw? Materialen op de juiste manier samengevoegd zoals baksteen en kunradersteen, voorzien van littekens die herinneren aan de lange geschiedenis dat het gebouw er staat.

Ik vergelijk een gebouw met een palimpsest - hergebruikt perkament. Perkament, dat kostbaar was, werd al vóór onze jaartelling gebruikt om er belangrijke teksten op te schrijven. Later werd de oorspronkelijke tekst weggekrabd en telkens weer werd het perkament opnieuw gebruikt voor nieuwe teksten. De oude teksten zijn daarmee (gelukkig) niet helemaal weg; onder UV-licht zijn ze nog te zien. Mensen zijn al heel lang duurzaam bezig!

Laag voor laag
Bij de renovatie van een oud gebouw komen net als bij een palimpsest de lagen tevoorschijn. Deze lagen vertellen iets over de geschiedenis van het gebouw. Prachtig! Laag voor laag geven het gebouw en zijn geschiedenis zich bloot! Hoe mooi is het dat we op deze vele lagen verder kunnen bouwen en iets nieuws kunnen toevoegen aan die geschiedenis. Dat is een organisch proces: je begint bij wat je tegenkomt en verbindt dat met de behoefte van de toekomstige bewoners. Misschien dat de keuken nu op een andere plek komt of willen we de verschillende delen van het oude pand anders met elkaar verbinden. Niet alles is mogelijk; je houdt rekening met de constructie, de aansluitingen op het riool, de oorspronkelijke uitstraling, enzovoort.

Geschiedenis
Ook ons landschap kun je zien als een palimpsest. De ruimtelijke omgeving vertelt over het verleden: veel wegen zijn al heel oud, soms letterlijk zo oud als de weg naar Rome. Met het project Via Belgica in Zuid-Limburg wordt het oude tracé van de Romeinse weg van Keulen naar Tongeren en vandaar verder naar Boulogne-sur-Mer zichtbaar en beleefbaar. Er zijn uitzichtpunten waar je het landschap bijna kunt zien zoals de Romeinen het zagen! Maar we hebben het landschap ook aangepast en anders ingevuld, nieuwe verbindingen gelegd. En daarbij geldt net als bij een gebouw: niet alles is mogelijk. Heuvels en waterwegen blijven onderdelen van het landschap waar we rekening mee moeten houden.

Iets minder oud…
In zijn fascinerende masterscriptie uit 2015 beschrijft Maurice Paulissen oude handelsroutes die nu nog te herleiden zijn, de zogenaamde kinkenwegen. Wegen en paden met namen als Kinkenweg, Aubelsweg, de Nobel, Koolweg, Korenweg, Kremersweg zijn een onderdeel van tracés waarlangs zg. kinkenvoerders graan of kolen waarschijnlijk vanaf de Middeleeuwen tot in de vorige vervoerden op de rug van paarden. De tracés voor graan liepen vanuit Maaseik, Sittard, Heerlen en Maastricht naar de neutrale stad Aubel waar in 1630 officieel een graanmarkt werd opgericht. De kolen werden waarschijnlijk al in de Middeleeuwen vanuit Kerkrade naar Sittard en de veerpont in Berg aan de Maas gebracht. 

Snelheid: een oerdrift
Het zijn heel oude routes en paden en wat door de eeuwen heen onveranderd is: de routes zijn zo rechtstreeks  en snel als mogelijk. Dus om de dorpen heen en niet door beekdalen waar de kans op wateroverlast bestond. Wij mensen houden nu eenmaal van de ervaring van snelheid. Van oudsher zoeken we dus wegen die ons snel naar ons doel leiden. Wat dat betreft is er weinig veranderd, alleen beschikken we nu over andere technische hulpmiddelen om ons snel te verplaatsen. 

Bouwen aan de toekomst
De behoefte om in korte tijd van A naar B te gaan, verklaart ook waarom de kinken pakpaarden gebruikten om graan en kolen te vervoeren, terwijl in de rest van het vlakke Nederland vervoer plaatsvond met paard en wagen. Pakpaarden kunnen veel gemakkelijker heuvels op en af! Dat de kinkenwegen die nu nog in het gebied rond Aubel te vinden zijn, nu onverharde niet al te brede wandelpaden zijn, is daarmee ook verklaard. De geschiedenis blijft, de functie verandert en vaak maar niet altijd leidt dat dan tot een aanpassing in de vorm. Het blijft voor mij fascinerend om een gebouw én de fysieke omgeving waarin het staat, te lezen. Er onthult zich telkens weer een verrassende geschiedenis, waarmee we verder kunnen. Zo doe je recht aan het verleden en bouw je aan de toekomst!

Terug naar blog overzicht